Kendini Aldatan Insan - el-Kesf ve't-Tebyin fi Gururil-Halki Ecmain

Aldanışı, insanlığın trajik bir hakikati olarak sunan el-Keşf ve't-Tebyin fi Ğururi'l-Halki Ecmain, gururun/aldanışın arkasındaki aldanma hikayelerini çeşitli tasvirlerle ortaya koyuyor. Bu anlamda "Tüm İnsanların Aldanışının Keşif ve Beyanı" olan bu kitapta Gazzali; insanların, arzularını tatmin yönündeki tabii temayüllerine uymalarından çok, bunların üzerini örten bazı erdemler vasıtasıyla kendilerini kandırmalarıyla ilgileniyor. Bu yüzden de kitapta, aldanışın elinden neredeyse kimsenin kurtulamadığını görmek hiç şaşırtıcı değildir. Gazzali'nin asıl gündemi ise aldanmamış gibi görünen, toplumda itibar gören ve rol model kabul edilen sınıfların gizli aldanışıyla ilgilidir ki kitabın muhtevasının büyük kısmı buna ayrılmıştır. Gazzali'nin aldandıklarını iddia ettiği ve aldanış hikayelerini geniş biçimde resmettiği, çeşitli gerekçelerle temellendirdiği gruplar, kitapta dört sınıfta toplanıyor: alimler, abidler, zenginler ve sufiler.

Günümüzde dini yönelişlerin özellikle sosyal organizasyonlar ölçeğindeki büyük tecrübesini göz önünde bulundurduğumuzda, kitabın hala güncelliğini koruduğunu görmemek mümkün değildir.